पाचन तंत्र में गड़बड़ी पैदा कर सकती है बर्फ: फेफड़े भी होंगे खराब, क्या घर में रखी बर्फ भी है हानिकारक?

गर्मियों में घर से बाहर निकलते ही हम सभी को बहुत तेज प्यास लगती है। इस प्यास को बुझाने के लिए हम कभी गन्ने का रस, कभी जूस तो कभी नींबू-सोडा पीते हैं। उन सभी में एक चीज समान है वह है बर्फ।

चिलचिलाती गर्मी में ठंडा पानी पीना और दूध वाली चाय की जगह आइस्ड टी और कोल्ड कॉफी पीना आम बात है।

आइए आज काम की खबरों पर...जानिए बर्फ सेहत पर कैसे असर डालती है। सर्दी-जुकाम के साथ-साथ बर्फ हमें कैसे नुकसान पहुंचाती है. क्या घर के फ्रिज में रखी बर्फ भी सेहत के लिए हानिकारक है?

आज हमारे विशेषज्ञ हैं...

डॉ। पी। वेंकट कृष्णन, आंतरिक चिकित्सा, आर्टेमिस अस्पताल, गुड़गांव

डॉ। साई प्रवीण हरनाथ, पल्मोनोलॉजिस्ट, अपोलो अस्पताल, हैदराबाद

सवाल: बर्फ का पानी पीना चाहिए या नहीं?

उत्तर: जितना हो सके बर्फ का पानी पीने से बचें। हमें हमेशा कमरे के तापमान का पानी पीना चाहिए। इसका मतलब है कि न तो बहुत ठंडा और न ही बहुत गर्म पानी पीना चाहिए।

ચુટણી કામગીરીમાં રોકાયેલ સ્ટાફ ને મળવાપાત્ર મહેનતાણુ જુઓ

सवाल: गर्मी में बाहर आकर कोल्ड कॉफी, जूस या बर्फ वाला पानी पीने से क्या नुकसान है?

उत्तर : जब हम धूप से आने के बाद सीधे बर्फ का पानी पीते हैं तो यह पानी शरीर के तापमान से मेल नहीं खाता है और शरीर का तापमान बिगड़ जाता है, जो हमें बीमारी का कारण बन सकता है। बर्फ का पानी हमारे पाचन तंत्र पर सीधा असर डालता है।

आइए जानते हैं बर्फ के साथ खाने-पीने से होने वाली बीमारियां।

हेपेटाइटिस: यदि पानी में साफ पानी नहीं मिलाया गया है, तो गंदे पानी में हेपेटाइटिस ए और ई वायरस का खतरा होता है। कभी-कभी घरेलू रेफ्रिजरेटर पर भी महीनों तक बर्फ जमी रहती है। गंदगी भी होती है, जो बीमारी का कारण बनती है। पीलिया के पीछे भी यही कारण है।

माइग्रेन: बर्फ माइग्रेन से पीड़ित मरीजों को दूसरों की तुलना में अधिक परेशानी का कारण बन सकती है। जब आप ठंडा पानी पीते हैं, तो यह आपकी नाक और श्वसन तंत्र में जलन पैदा करता है, जिससे माइग्रेन का दर्द बढ़ जाता है।

गले में खराश: बर्फ का पानी पीने से नाक में श्वसन म्यूकोसा के निर्माण में मदद मिलती है, जो श्वसन पथ की सुरक्षात्मक परत है। जब यह परत जम जाती है तो सांस लेना मुश्किल हो जाता है। श्वसन तंत्र में कई तरह की समस्याएं होती हैं जो गले में खराश का कारण बनती हैं।

प्रश्न: क्या कभी ऐसा समय आएगा जब हम बर्फ का पानी पी सकेंगे?

उत्तर: नहीं, किसी भी समय शराब पीने की चिकित्सकीय सलाह नहीं दी जा सकती। बर्फ का पानी हर समय हानिकारक होता है।

प्रश्न: बर्फ का पानी पीने से क्या समस्याएँ हो सकती हैं?

उत्तर: हम नीचे विवरण दे रहे हैं...

शरीर हाइड्रेट नहीं रहता : बर्फ का पानी पीने से शरीर ठीक से हाइड्रेट नहीं रहता। भोजन के तुरंत बाद कभी भी बर्फ का पानी न पियें। यह शरीर को नुकसान पहुंचाता है.

पोषक तत्वों की कमी: आम तौर पर शरीर का तापमान 37 डिग्री तक होता है, जब आप बर्फ का पानी पीते हैं तो शरीर को तापमान बनाए रखने के लिए बहुत अधिक ऊर्जा खर्च करनी पड़ती है, जिसका उपयोग ऊर्जा पाचन या पोषक तत्वों की निगरानी के लिए किया जाता है। बर्फ के पानी से सारी ऊर्जा पचने लगती है, जिससे शरीर में पोषक तत्वों की कमी हो जाती है।

मोटापा: लगातार बर्फ का पानी पीने से शरीर का फैट आसानी से नहीं जलता है। ऐसा इसलिए है क्योंकि ठंडा पानी वसा को सख्त कर देता है, जिससे वजन कम करना मुश्किल हो जाता है।

प्यास कम करना: पानी बहुत ठंडा होने पर थोड़ा सा पानी पीने से भी आपको ऐसा महसूस होगा कि आपने बहुत सारा पानी पी लिया है। यह आपकी प्यास को नियंत्रित करता है। इससे आपके शरीर में पानी की मात्रा भी कम हो जाती है। डॉक्टर के मुताबिक हमें हमेशा 20 से 22 डिग्री तापमान वाला पानी पीना चाहिए।

प्रश्न: घरेलू रेफ्रिजरेटर में रखी बर्फ क्या नुकसान पहुंचाती है?

उत्तर: दरअसल बर्फ बनाने के लिए इस्तेमाल किया जाने वाला पानी बहुत महत्वपूर्ण होता है। घर पर आप इसे आरओ पानी या फ़िल्टर किए गए पानी से पतला करें। इससे उतना दर्द नहीं होता. हालाँकि, बर्फ का पानी पीने से बचें और अगर आप इसे कभी-कभार पीते भी हैं, तो बर्फ की ट्रे और फ्रीजर को साफ रखें।

प्रश्न: बाहर से आने वाली बर्फ से क्या हानियाँ हैं?

उत्तर: बाहर दिख रही बर्फ कृत्रिम है। जिस तरह से इसे स्थापित किया गया है वह स्वस्थ नहीं है। इसमें लंबे समय तक बने रहने के लिए केमिकल का इस्तेमाल किया जाता है।

यदि बर्फ को जमने के लिए बहुत अधिक कार्बन मोनोऑक्साइड का उपयोग किया जाता है, तो यह पाचन को खराब कर देगा। अगर आप बहुत अधिक बर्फ का पानी पीते हैं तो कार्बन मोनोऑक्साइड के अणु पेट में चले जाते हैं और फेफड़ों को भी नुकसान पहुंचता है। फूड रेगुलेटरी अथॉरिटी की एक रिपोर्ट भी है, जिसमें कहा गया है कि खाना जमा देने के लिए इस्तेमाल की जाने वाली बर्फ खतरनाक है। वहीं, सड़क किनारे बर्फ के गोले से लेकर जूस तक हर चीज में फैक्ट्री में बनी बर्फ का ही इस्तेमाल होता है।

प्रश्न: बाजार में मिलने वाली बर्फ यानी कृत्रिम बर्फ कैसे जमती है?

उत्तर:

बर्फ बनाने के लिए फैक्ट्री में बर्फ के डिब्बे रखे जाते हैं।

इन आइस बॉक्स में अमोनिया गैस भरी होती है.

गैस टैंक में प्रवेश करने के बाद द्रवीकृत हो जाती है।

कूलिंग कॉइल की सहायता से गैस को वाष्प में परिवर्तित किया जाता है।

टैंक में पहले से ही 30% तक नमक मौजूद है।

टैंक में आर्द्रता 15 एफ तक लाई जाती है।

अब आख़िरकार इसमें पानी भर गया है.

पानी तब बर्फ बन जाता है जब उसका हिमांक 30 F होता है।

बर्फ बनने में लगभग 18 घंटे का समय लगता है।

कई जल-कमी वाले स्थानों में बर्फ बनाने के लिए अपशिष्ट जल और रसायनों का उपयोग किया जाता है। इससे पेट संबंधी बीमारियों का खतरा बढ़ जाता है।

सवाल: कुछ लोगों को बर्फ खाने की आदत होती है, इससे सेहत को क्या नुकसान होता है?

उत्तर: बर्फ खाने से एनीमिया और कई पोषण संबंधी समस्याएं हो जाती हैं।

यह दांतों के इनेमल को नुकसान पहुंचाता है और दांतों में सड़न पैदा करता है। संवेदनशीलता और दर्द जैसी कई मौखिक समस्याएं भी होती हैं।

बर्फ खाने से धमनियों पर असर पड़ता है और उनमें सिकुड़न आ जाती है, जो सेहत के लिए खतरनाक है।

बर्फ खाने से इम्यून सिस्टम पर बुरा असर पड़ता है, जिससे सर्दी-जुकाम जैसी समस्याएं होने लगती हैं।

बर्फ खाने से मल सख्त हो जाता है, जिससे आंतों में अल्सर हो सकता है।

important link

આ માહિતી ગુજરાતીમાં વાંચવા અહીં ક્લિક કરો

प्रश्न: लोग बर्फ क्यों खाना चाहते हैं?

उत्तर: कुछ कारण नीचे दिए गए हैं...

एनीमिया: आयरन की कमी के कारण लोग बर्फ खाते हैं। इन लोगों में खून की कमी हो जाती है जिसे एनीमिया कहते हैं। इस बीमारी में आरबीसी यानी लाल रक्त कोशिकाओं का स्तर कम हो जाता है। शरीर को ऑक्सीजन मिलने के लिए यह जरूरी है. आयरन की कमी से इन कोशिकाओं का स्तर कम हो जाता है, जिससे बर्फ खाने की इच्छा बढ़ जाती है।

गर्भावस्था और पीरियड्स: इन दोनों ही स्थितियों में महिलाओं में आयरन की कमी हो जाती है, इसलिए वे बर्फ खाती हैं।

पोषक तत्वों की कमी: पोषक तत्वों की कमी से भी बर्फ खाने की इच्छा बढ़ जाती है। इस स्थिति में रोगी को बर्फ के गोले, बर्फ का शरबत या ठंडा पेय पीने की इच्छा होती है।

ઉનાળામાં ઘરની બહાર નીકળતાં જ આપણને બધાને ખૂબ જ તરસ લાગે છે. આ તરસ છિપાવવા માટે આપણે ક્યારેક શેરડીનો રસ, ક્યારેક જ્યૂસ તો ક્યારેક લીંબુ-સોડા પીતા હોઈએ છીએ. આ બધામાં એક વસ્તુ જો સામાન્ય હોય તો એ છે બરફ.

કાળઝાળ ગરમીમાં બરફવાળું પાણી પીવું અને દૂધની ચાને બદલે આઈસ ટી અને કોલ્ડ કોફી પીવી સામાન્ય વાત છે.

આજે કામના સમાચારમાં આવો... જાણીએ કે બરફની સ્વાસ્થ્ય પર શી અસર થાય છે. શરદી અને ફ્લૂની સાથે-સાથે બરફથી આપણને કેવી રીતે નુકસાન પહોંચે છે. શું ઘરના રેફ્રિજરેટરમાં રાખેલો બરફ પણ સ્વાસ્થ્ય માટે હાનિકારક છે?

આજના અમારા એક્સપર્ટ છે...

ડૉ. પી. વેંકટ કૃષ્ણન, ઇન્ટર્નલ મેડિસિન, આર્ટેમિસ હોસ્પિટલ, ગુડગાંવ

ડૉ. સાંઈ પ્રવીણ હરનાથ, પલ્મોનોલોજિસ્ટ, અપોલો હોસ્પિટલ, હૈદરાબાદ

પ્રશ્ન : આપણે બરફનું પાણી પીવું જોઈએ કે નહીં?

જવાબ: શક્ય હોય ત્યાં સુધી બરફનું પાણી પીવાનું ટાળવું. આપણે હંમેશાં રૂમ ટેમ્પરેચર પર રહેલું પાણી પીવું જોઈએ. એનો અર્થ એ છે કે ન તો ખૂબ ઠંડું અને ન તો ખૂબ ગરમ પાણી પીવું.

પ્રશ્ન : ગરમીમાં બહારથી આવ્યા પછી બરફ ઉમેરીને કોલ્ડ કોફી, જ્યૂસ કે પાણી પીવાથી શું નુકસાન થાય છે?

જવાબ : જ્યારે આપણે તડકાંમાંથી આવ્યા પછી સીધું બરફનું પાણી પીતા હોઈએ છીએ, ત્યારે આ પાણી શરીરના તાપમાન સાથે મેળ ખાતું નથી અને શરીરનું તાપમાન બગડે છે, જે આપણી બીમારીનું કારણ બની શકે છે. બરફના પાણીની આપણા પાચનતંત્ર પર સીધી અસર પડે છે.

હેપેટાઇટિસ : જો ચોખ્ખા પાણીથી બરફ જમાવવામાં ન આવ્યો હોય, પાણી ગંદું હોય તો એમાંથી હેપેટાઇટિસ A અને E વાઇરસનું જોખમ રહેલું છે. કેટલીકવાર ઘરના રેફ્રિજરેટરમાં પણ મહિનાઓ સુધી બરફ જામેલો રહે છે. ત્યાં ગંદકી પણ છે, જે બીમારીનું કારણ બને છે. કમળો થવા પાછળ પણ આ જ કારણ છે.

માઈગ્રેન : બરફથી માઈગ્રેન પીડિતોને અન્ય લોકો કરતાં વધુ મુશ્કેલી થઈ શકે છે. જ્યારે તમે ઠંડું પાણી પીવો છો ત્યારે એ તમારા નાક અને શ્વસન માર્ગમાં સમસ્યા થાય છે, જે માઈગ્રેનનો દુખાવો વધારે છે.

ગળામાં દુખાવો : બરફનું પાણી પીવાથી નાકમાં શ્વસન મ્યુકોસા બનાવવામાં મદદ મળે છે, જે શ્વસન માર્ગનું રક્ષણાત્મક સ્તર છે. જ્યારે આ લેયર જામી જાય છે ત્યારે શ્વાસ લેવામાં સમસ્યા થાય છે. શ્વસન માર્ગમાં અનેક પ્રકારની સમસ્યા થાય છે, જેનાથી ગળામાં દુખાવો થાય છે.

પ્રશ્ન : શું ક્યારેય એવો સમય આવશે, જ્યારે આપણે બરફનું પાણી પી શકીએ?

જવાબ : ના,કોઈપણ સમયે પીવાની તબીબી રીતે સલાહ આપી શકાય નહીં. બરફનું પાણી દરેક સમયે હાનિકારક છે.

પ્રશ્ન : બરફનું પાણી પીવાથી કઈ સમસ્યાઓ થઈ શકે છે?

જવાબ : અમે એની વિગતો નીચે આપી રહ્યા છીએ...

શરીર હાઇડ્રેટ નથી રહેતું : બરફનું પાણી પીવાથી શરીર યોગ્ય રીતે હાઇડ્રેટ થતું નથી. જમ્યા પછી તરત જ બરફનું પાણી ક્યારેય ન પીવું. તે શરીરને નુકસાન પહોંચાડે છે.

પોષકતત્ત્વોની ઊણપ : સામાન્ય રીતે શરીરનું તાપમાન 37 ડીગ્રી સુધી હોય છે, જ્યારે તમે બરફનું પાણી પીવો છો ત્યારે શરીરને તાપમાન જાળવી રાખવા માટે ઘણી શક્તિ ખર્ચવી પડે છે, જેનો ઉપયોગ ઊર્જા પાચન અથવા પોષકતત્ત્વોનું નિરીક્ષણ કરવા માટે થાય છે. બધી શક્તિ બરફનું પાણી પચાવવાનું શરૂ કરે છે, જેને કારણે શરીરમાં પોષકતત્ત્વોની ઊણપ થાય છે.

સ્થૂળતા : બરફનું પાણી સતત પીવાથી શરીરમાં રહેલી ચરબી સરળતાથી બર્ન થતી નથી. આ કારણ છે કે ઠંડું પાણી ચરબીને સખત બનાવે છે, જેના કારણે વજન ઘટાડવામાં મુશ્કેલી થાય છે.

તરસ ઓછી થાય છે : જ્યારે પાણી ખૂબ ઠંડું હોય છે ત્યારે થોડું પાણી પીવાથી પણ તમને એવું લાગશે કે તમે ઘણું પાણી પી લીધું છે. એ તમારી તરસને કંટ્રોલ કરે છે. એનાથી તમારા શરીરમાં પાણીનું પ્રમાણ પણ ઘટી જાય છે. ડોક્ટરના મતે, આપણે હંમેશાં 20થી 22 ડીગ્રી તાપમાનનું જ પાણી પીવું જોઈએ.

પ્રશ્ન : ઘરના રેફ્રિજરેટરમાં જમાવવામાં આવેલો બરફ પણ શું નુકસાન કરે છે?

જવાબ : વાસ્તવમાં બરફ બનાવવા માટે વપરાતું પાણી ખૂબ મહત્ત્વનું છે. ઘરે, તમે એને RO પાણી અથવા ફિલ્ટર કરેલું પાણીથી જમાવો છો. એને કારણે તે એટલું નુકસાન થતું નથી. આમ છતાં બરફનું પાણી પીવાનું ટાળો અને જો તમે ક્યારેક ક્યારેક પીતા હો તો પણ બરફની ટ્રે અને ફ્રીઝરને સાફ રાખો.

પ્રશ્ન : બહારથી મગાવવામાં આવતા બરફમાં શું નુકસાન છે?

જવાબ : બહાર જે બરફ જોવા મળે છે એ કૃત્રિમ છે. એને સેટ કરવાની રીત આરોગ્યપ્રદ નથી. લાંબા સમય સુધી જમાવી રાખવા માટે આમાં કેમિકલનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

જો બરફને જામવા માટે વધુ કાર્બન મોનોક્સાઇડનો ઉપયોગ કરવામાં આવે તો એ પાચન બગાડે છે. જો તમે બરફનું પાણી વધુ પીવો છો તો કાર્બન મોનોક્સાઇડના અણુઓ પેટમાં જાય છે, તો ફેફસાં પણ ખરાબ થાય છે. ફૂડ રેગ્યુલેટરી ઓથોરિટીનો એક રિપોર્ટ પણ છે, જેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ખાદ્ય પદાર્થોને ઠંડું કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતો બરફ ખતરનાક છે. એ જ સમયે રસ્તાની બાજુના બરફના ગોળાથી માંડીને જ્યૂસ સુધી ફક્ત ફેક્ટરીમાં બનાવેલા બરફનો ઉપયોગ થાય છે.

પ્રશ્ન : બજારમાં ઉપલબ્ધ બરફ એટલે કે કૃત્રિમ બરફ કેવી રીતે જામી જાય છે?

જવાબ:

બરફ બનાવવા માટે ફેક્ટરીમાં બરફના ડબ્બા રાખવામાં આવે છે.

આ બરફના ડબ્બાઓમાં એમોનિયા ગેસ ભરવામાં આવે છે.

ગેસ ટાંકીમાં પ્રવેશ્યા પછી એ પ્રવાહી બને છે.

કૂલિંગ કોઇલની મદદથી ગેસ વરાળમાં ફેરવાય છે.

ટાંકીમાં પહેલેથી જ 30% સુધી મીઠું છે.

ટાંકીમાં ભેજ 15 F સુધી લાવવામાં આવે છે.

હવે છેલ્લે એમાં પાણી ભરાય છે.

જ્યારે પાણીનું ઊંચું ઠંડું બિંદુ 30 F હોય છે ત્યારે એ બરફ બની જાય છે.

બરફ બનવામાં લગભગ 18 કલાક લાગે છે.

પાણીની અછત ધરાવતાં અનેક સ્થળોએ બરફ બનાવવા માટે ગંદા પાણી અને કેમિકલનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. એનાથી પેટ સંબંધિત બીમારીઓ થવાનું જોખમ વધી જાય છે.

સવાલ : કેટલાક લોકોને બરફ ખાવાની આદત પણ હોય છે, એનાથી સ્વાસ્થ્યને શું નુકસાન થાય છે?

જવાબ : બરફ ખાવાથી એનિમિયાનું કોમ્પ્લિકેશન થાય છે અને આહારસંબંધી ઘણી સમસ્યાઓ થાય છે.

આ દાંતના દંતવલ્કને નુકસાન પહોંચાડે છે અને દાંતના સડોનું કારણ બને છે. મોઢાની ઘણી સમસ્યાઓ, જેવી કે સંવેદનશીલતા અને દુખાવો પણ થવા લાગે છે.

બરફ ખાવાથી ધમનીઓ પર અસર થાય છે અને એ સંકોચાય જાય છે, જે સ્વાસ્થ્ય માટે જોખમી છે.

બરફ ખાવાથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ પર ખરાબ અસર પડે છે, જેના કારણે શરદી અને ફ્લૂ જેવી સમસ્યા રહે છે.

બરફ ખાવાથી મળ સખત થઈ જાય છે, જેનાથી આંતરડામાં અલ્સર થઈ શકે છે.

પ્રશ્ન : લોકોને બરફ ખાવાની ઈચ્છા કેમ થાય છે?

જવાબ : કેટલાંક કારણો નીચે આપેલાં છે...

એનિમિયા : આયર્નની ઊણપને કારણે લોકો બરફ ખાય છે. આ લોકોમાં લોહીની ઊણપ જોવા મળે છે જેને એનિમિયા કહેવાય છે. આ રોગમાં RBC એટલે કે લાલ રક્તકણોનું લેવલ ઘટી જાય છે. આ ઓક્સિજન શરીરને મેળવવા માટે જરૂરી છે. આયર્નની ઊણપ આ કોષોનું લેવલ ઘટાડે છે, જેના કારણે બરફ ખાવાની ઈચ્છા વધી જાય છે.

ગર્ભાવસ્થા અને પિરિયડ્સ : આ બંને સ્થિતિમાં મહિલાઓના શરીરમાં આયર્નની ઊણપ હોય છે, તેથી જ તે બરફ ખાય છે.

પોષકતત્ત્વોની ઊણપ : પોષકતત્ત્વોની ઊણપને કારણે પણ બરફ ખાવાની ઈચ્છા વધી જાય છે. આ સ્થિતિમાં દર્દીને બરફના ગોળા, બરફનું શરબત કે ઠંડા પીણા પીવાની ઈચ્છા થાય છે.